لاک پشت فراتی با نام علمی Rafetus euphraticus تنها لاک پشت لاک نرم ايران و يکی از گونه‌های به شدت وابسته به آب و مرموز خانواده لاک پشت‌های سه چنگالی است که در رودخانه‌های دجله و فرات و انشعابات آن‌ها در کشورهای ترکيه، سوريه، عراق و ايران يافت می‌شود. پراکنش شناخته شده لاک پشت فراتی در ايران رودخانه‌های کارون، کرخه، دز، جراحی و انشعابات آن‌ها و همچنين تالاب‌های استان خوزستان است. وضعيت حفاظتي نامطلوب، پراکنش محدود لاکپشت فراتي، صيد و عدم آگاهي از ارزش‌های زيستی اين گونه موجب میگردد که مشارکت و توانمندسازی جوامع محلی هم راستا با ساير برنامه‌های حفاظتی نقش بسزايی در حفاظت موثر و بقای تنها لاکپشت لاک نرم ايران داشته باشد. بنا بر عقيده بسياری از حاميان محيط زيست، حفاظت از حيات وحش به نتيجه نمی رسد مگر اينکه مردم محلی به عنوان بخشی جدايی ناپذير در برنامه ريزی های حفاظتی مشارکت فعال داشته باشند.
در اين راستا طرح آموزش مردم محلی در ارتباط با حفاظت از لاک پشت فراتی در استان خوزستان، شهرستان دزفول و در روستاهای شهيد بهشتی، سيد نور و شهيد کريمی در نزديکی پارک ملی و منطقه حفاظت شده دز توسط موسسه خزنده شناسان پارس با حمايت مالی برنامه کمک‌های کوچک به عنوان بخشی از تسهيلات محيط زيست جهانی برنامه عمران سازمان ملل از سال 1389 تا 1393 و برای دو گروه از مردم محلی شامل ماهی گيران و دانش آموزان به عنوان گروه‌های اصلی هدف انجام شد. با توجه به ضرورت شناخت از منطقه و ساختارهای محلی براي شروع کار و انتخاب محدوده طرح، از همکاری و همفکری و پيشنهادهای مردم محلی علاقمند نيز کمک گرفته شد. در جريان اين طرح گروه‌های مختلف بومی در شهرستان دزفول با تيم اجرايی اين طرح همگام شدند تا با همراهی و همکاری خود در فعاليت‌های آگاهسازی و حفاظتی لاکپشت فراتی مشارکت کنند. اين گروه‌ها عبارتند از:
ادارات و سازمان‌های دولتی مانند سازمان محيط زيست، محيط‌بانان مناطق حفاظت شده دز و کرخه
آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری
مؤسسات غيردولتی زيست محيطی
دانشگاهيان واحد علوم و تحقيقات خوزستان
ماهی گيران
دانش آموزان
آموزش دانش آموزان يکی از بخش‌های اصلی فعاليت‌های طرح بود که در دو مقطع دبستان و راهنمايی در روستاهای روستاهای «شهيدبهشتي»، «سيدنور» و «شهيد کريمي» شهرستان دزفول با هدف ارتقاء سطح دانش کودکان و نوجوانان در ارتباط با حفاظت از این گونه در معرض خطر انقراض برگزار شد و معلمان اين مدارس نيز به صورت داوطلبانه در اغلب کلاس‌ها حضور يافتند. همچنين از فعاليت‌های اين طرح می توان به برگزاری کارگاه‌هايی با هدف معرفی روش‌های مجاز و غيرمجاز صيد در شهرستان دزفول براي ماهی گيران جهت ترغيب ماهی گيران منطقه برای استفاده از روش‌های اصولی صيد اشاره نمود. برگزاری مسابقه نقاشی و هنرهای دستی در ارتباط با حفاظت از لاکپشت فراتی، برگزاری جشن روز زمين‌پاک و اهدای جوايز مسابقه حفاظت از لاکپشت فراتی، تهيه، چاپ و ارسال بروشورهای آگاهسازی لزوم حفاظت از فراتی با همکاری مستمر اداره آموزش و پرورش دزفول به بيش از 314 مدرسه دبستان و راهنمايی شهرستان دزفول بخشی ديگر از فعاليت‌های اين طرح بوده است. تهیه مستند زندگی با کرخه به کارگردانی پرهام دیباج، طراحی و همچنین چاپ پوستر نحوه شناسایی لاک پشت فراتی از لاک پشت لاک نرم چینی با همکاری موزه حیات وحش داراباد و انجمن علمی-دانشجویی بیماریهای حیوانات خانگی غیرمعمول و حیات وحش دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران از دیگر فعالیت های انجام شده در راستای حفاظت این گونه در معرض خطر انقراض در کشور است.
افزایش مشارکت عمومی و محلی در حفاظت از لا ک پشت فراتی
فاز دوم طرح حفاظتی مشارکتی با عنوان: افزایش مشارکت عمومی و محلی در حفاظت از لاک پشت فراتی در شهرستان های دزفول و شوش توسط موسسه خزنده شناسان پارس از پاییز 1394 آغاز شده است. تشکیل کارگروه لاک پشت فراتی در استان خوزستان با همکاری اداره محیط زیست شهرستان دزفول و اداره کل محیط زیست خوزستان از مهمترین فعالیت های این مرحله از طرح است.
افتخارات و اهمیت این طرح حفاظتی:
- موسسه خزنده شناسان پارس برای انجام این طرح برگزیده نخستین جشنواره تجربیات موفق سمن های محیط زیستی کشور در سال 1395 شد. در این جشنواره که به پیشنهاد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کلید خورده بود از میان صد و نه تجربه ارسالی به دبیرخانه جشنواره، از سی و پنج تجربه برگزیده تقدیر شد. طرح حفاظت از لاک پشت فراتی موسسه خزنده شناسان پارس در میان طرح های انتخاب شده قرار گرفت. نخستین جشنواره تجربه های موفق سمن های محیط زیستی، گردشگری پایدار و انجمن های دانشجویی کشور با هدف شناسایی، معرفی و قدردانی از تجربه‌ها، اقدام‌ها و عملکردهای موفق یازدهم آبان نود و پنج در سالن همایش های بین المللی سازمان محیط زیست تهران برگزار شد.
- تشکیل اولین کارگاروه حفاظت از لاکپشت فراتی (لازم بذکر است این فعالیت برای اولین بار در خاورمیانه اتفاق افتاده است.) بعنوان اولین کارگروه تخصصی حفاظت از یک گونه خزنده و دوزیست در کشور ایران.
- استمرار این طرح حفاظتی مشارکتی با کمک نیروهای داوطلب و بدون دریافت بودجه از سازمان حفاظت محیط زیست (برای مدت هفت سال متمادی) لازم به ذکر است این طرح همچنان ادامه دارد.
